1. Sán lá gan là gì?
Sán lá gan là một loại ký sinh trùng thuộc họ Trematoda, có khả năng gây bệnh cho người và động vật, qua đường tiêu hóa, gây ra bệnh lý tại nhiều cơ quan.
Sán lá gan sống ở đâu? Sán lá gan sống trong cơ thể người, chủ yếu ở gan và đường mật. Nhiễm sán lá gan là một bệnh lý mãn tính, có thể kéo dài hàng chục năm, bao gồm nhiễm sán lá gan lớn và sán lá gan nhỏ.
2. Triệu chứng bệnh Sán lá gan
Các triệu chứng thường gặp của bệnh sán lá gan bao gồm:
-
Đau bụng vùng gan: thường là đau âm ỉ, lan ra phía sau lưng hoặc sang bên trái, tới đến vùng thượng vị. Đôi khi bệnh nhân chỉ cảm thấy khó chịu, đầy bụng, kèm buồn nôn.
-
Rối loạn tiêu hóa
-
Sốt: có thể sốt cao kèm rét run, hoặc chỉ thoáng qua rồi hết.
-
Chóng mặt, vã mồ hôi.
-
Da tái xanh do thiếu máu, hoặc vàng da, nổi mề đay.
-
Gan sưng to hoặc xơ gan, có thể sờ thấy được trên lâm sàng tùy theo mức độ nặng của bệnh.
-
Có thể có dịch trong ổ bụng
-
Mệt mỏi, biếng ăn, sụt cân.
Hầu hết những người nhiễm sán lá gan không biểu hiện triệu chứng lâm sàng hoặc triệu chứng không đặc trưng nên người bệnh thường bỏ qua và không biết cho đến khi có các biến chứng xuất hiện. Vì vậy khi có bất cứ triệu chứng nghi ngờ gì, người bệnh nên đến khám tại các cơ sở y tế.
3. Nguyên nhân bệnh Sán lá gan
Sán lá gan được chia làm hai nhóm: sán lá gan lớn và sán lá gan bé.
-
Sán lá gan nhỏ có 3 typ bao gồm: Clonorchis sinensis; Opisthorchis viverrini; Opisthorchis felineus
-
Sán lá gan lớn có 2 typ bao gồm: Fasciola hepatica; Fasciola gigantica.
Đặc điểm sán lá gan lớn:
-
Đây là loại ký sinh trùng có hình dạng giống chiếc lá, thân hình dẹt nên được gọi là sán lá gan. Sán lá gan lớn có kích thước to gấp nhiều lần so với sán lá gan bé, khoảng 30 x 10-12mm. Các cá thể sán lá gan cùng mang cơ quan sinh dục nam và nữ trên một cơ thể nên được xếp vào nhóm lưỡng giới.
-
Trứng sán được thải ra môi trường bên ngoài có vỏ mỏng nên rất dễ hỏng. Môi trường nước là điều kiện cần có để trứng phát triển thành ấu trùng và sán trưởng thành để gây bệnh. Ở môi trường trên cạn, dưới tác động của ánh nắng mặt trời, cả trứng và con sán trưởng thành đều rất dễ chết, khó có thể tồn tại được.
-
Sán lá gan lớn lây nhiễm chính cho các động vật ăn cỏ như cừu và gia súc. Nhiễm sán lá gan lớn ở người chỉ là ngẫu nhiên do người bệnh ăn phải các loại rau sống mọc dưới nước như xà lách xoong, rau cần, rau ngổ hay uống phải nguồn nước nhiễm bẩn. Vật chủ chính của sán lá gan nhỏ bao gồm con người, chó mèo, rái cá, Quá trình xâm nhập và gây bệnh cho người của sán lá gan có thể chia làm 2 giai đoạn:
Giai đoạn xâm nhập vào gan:
Sau khi sử dụng thức ăn hoặc nước uống nhiễm bẩn, ấu trùng sán theo đường tiêu hóa xuống đến tá tràng thì tách vỏ chui qua thành tá tràng để vào khoang phúc mạc bụng đến gan, xuyên thủng qua bao gan để xâm nhập và gây bệnh ở nhu mô gan. Lúc này hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng lại bằng cách sản xuất ra các kháng thể chống lại sán lá gan. Kháng thể xuất hiện trong máu cách ít nhất 2 tuần kể từ khi nhiễm sán. Xét nghiệm máu có thể xác định được kháng thể nhưng không có ý nghĩa chẩn đoán chắc chắn bệnh sán lá gan.
Trong quá trình xâm nhập vào nhu mô gan, sán lá gan có thể đi lạc đến các cơ quan khác tạo nên bệnh cảnh sán lá gan lạc chỗ như thành bụng, thành dạ dày, thành ruột.
Giai đoạn xâm nhập vào hệ thống đường mật:
Sau khi ký sinh vào nhu mô gan, sán lá gan có thể vào đường mật và ký sinh trong một thời gian dài. Tại đây, trứng sán trưởng thành theo đường mật xuống ruột, và ra ngoài theo phân, lây lan cho những người khác trong cộng đồng. Sán lá gan trưởng thành có thể cư trú trong đường mật tới hàng chục năm.
4. Đối tượng nguy cơ bệnh Sán lá gan
Các đối tượng nguy cơ có khả năng nhiễm sán lá gan cao hơn những người khác bao gồm:
-
Sống trong vùng dịch tễ có tỷ lệ người nhiễm sán lá gan cao, như Việt Nam và các nước Đông Nam Á khác, Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Đông Âu, …
-
Sống ở ven sông, gần các khu chăn nuôi gia súc như trâu, bò, cừu,…
-
Có thói quen thường xuyên ăn rau sống, hay thịt cá sống.
-
Tiền sử đã từng ăn cá sống ở vùng dịch tễ.
-
Bệnh ảnh hưởng đến nữ giới nhiều hơn nam giới.
5. Phòng ngừa bệnh Sán lá gan
Các biện pháp giúp giảm tỷ lệ nhiễm sán lá gan:
-
Đảm bảo nguyên tắc ăn chín uống sôi
-
Dùng nước từ nguồn nước sạch, đảm bảo vệ sinh
-
Không ăn sống các loại thực vật tươi sống dưới nước gần các vùng chăn nuôi gia súc.
-
Trái cây hay rau quả trước khi ăn phải rửa sạch, ngâm trong dung dịch khử trùng như axit axetic 6% trong khoảng 10 phút.
-
Tuyên truyền giáo dục sức khỏe về đường lây truyền bệnh sán lá gan, cách thức giữ gìn vệ sinh môi trường chung như không phóng uế bừa bãi.
-
Nếu có dịch cần thành lập ban chỉ đạo và khoanh vùng kiểm soát nhanh chóng.
Người bệnh nếu nghi ngờ mình nhiễm sán lá gan cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị sớm nhất có thể.
